شهرهای بسیار زیادی در ایران وجود دارد که بناهای باستانی ارزشمندی را در خود جای داده اند. اما بدون شک یزد یکی از برجسته ترین شهرهای ایران است که سراسر نشان از معماری باستانی ایرانی دارد. در جای جای این شهر می توان عمارت ها و کاخ های پادشاهان را مشاهده کرد. با توجه به این که بافت تاریخی یزد دست نخورده ترین بافت تاریخی ایران است و معماری منحصر به فرد خانه های یزد از شاخص ترین بناهای تاریخی و فرهنگی برجای مانده از گذشته است؛ بر آن شدیم تا در این مقاله به بررسی ویژگی های معماری خانه های یزد بپردازیم. در ادامه با ما همراه باشید.
تاریخچه سبک معماری یزد
استان یزد بخش مهمی از هویت و فرهنگ اصیل ایران باستان است که بعد از شهر ونیز ایتالیا، دومین شهر تاریخی جهان به شمار می رود. یکی از درخشان ترین ویژگی های این شهر خانه ها و بناهایی است که با گذشت زمان های طولانی هنوز پا بر جای مانده اند. برخی از محققان بناهای تاریخی موجود در این شهر را به دوران اسکندر مقدونی نسبت داده اند. اما آثار به دست آمده از بناهای قدیمی شهر یزد خبر از تمدنی چندین هزار ساله می دهد.
ویژگی معماری خانه های یزد
مهم ترین ویژگی معماری یزد حفظ حریم داخل ساختمان است. معماران و سازندگان بناها در استان یزد فضاهای اطراف خانه را به طوری طراحی می کردند که داخل ساختمان بدون اجازه صاحب خانه از بیرون قابل رویت نباشد. از دیگر خصوصیات خانه های یزدی مساحت بسیار زیاد آن است که به دو قسمت اندرونی و بیرونی تقسیم می شده اند.
از دیگر ویژگی معماری بناها در یزد می توان به محل استقرار آن ها اشاره کرد، خانه ها در یزد بر اساس نور خورشید و جهت قبله ساخته می شدند. در اغلب خانه های سنتی یزد، محور اصلی بنا برای برخورداری از نور مناسب خورشید محور شمالی جنوبی می باشد. این جهت گیری از نظر اقلیمی باعث می شود تا داخل ساختمان در زمستان از گرمای مطبوع و در تابستان از سایه و خنکی مناسب برخوردار باشد.
- بام های طاق و گنبدیمهم ترین ویژگی معماری یزد، بام های طاق و گنبدی شکل است. طاق ها و سقف های یزدی یکی از شاهکارهای معماری ایرانی هستند که چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کنند. قدمت این سقف ها به دوران ساسانیان برمی گردد و ساخت این سقف ها تا دوره اسلامی نیز ادامه داشته است.سقف هایی که در معماری خانه های یزد به چشم می خورد تا حد زیادی نشان دهنده وضعیت مالی صاحب خانه است، سقف هایی با پرداخت بیشتر و نقش و نگار های زیبا نشان از تمکن مالی ساکنان خانه دارد.
- بادگیرهایکی از عناصر جدایی ناپذیر در خانه های سنتی یزد بادگیر است. بادگیرها جهت تهویه و تعدیل هوا رو به بادهای مطلوب ساخته می شدند. نکته قابل توجه در بادگیرهای طراحی شده در سبک معماری یزد این است که بادگیرها در اشکال متفاوت ساخته می شدند و شما هیچ دو نوع بادگیری پیدا نمی کنید که دقیقا مشابه یکدیگر باشند.
- حیاطحیاط در سبک معماری یزد جایگاه ویژه ای دارد و به عنوان اصلی ترین ویژگی خانه های یزدی به شمار می رود. حیاط ها در قسمت آفتاب گیر ساختمان قرار می گیرند و برای خانواده های یزدی فضای مناسبی برای استراحت کردن، خوابیدن و حتی برگزاری مراسم عروسی و مذهبی به شمار می روند. حیاط در معماری یزدی دارای سه نوع بیرونی، مرکزی و نارنجستان می باشد.
- تالاراغلب خانه های یزدی دارای تالار هستند. تالار در واقع یک فضای تزئینی برای پذیرایی از مهمان و گذراندن ساعات عصر و شب های طولانی تابستان است.
- حوض خانهیکی از اجزا اصلی در سبک معماری یزد حوض خانه و سرداب است. حوض خانه فضایی نیمه باز شبیه به این ایوان است که دارای یک حوض می باشد.
- پایابپایاب محل دسترسی به آب قنات در حیاط خانه های یزد است که در معماری خانه های امروزی دیگر به چشم نمی خورد. الگوی ساخت پایاب معمولا هشتی است. یکی از مهم ترین ویژگی های پایاب هوای بسیار خنک آن در فصل تابستان است. به همین دلیل پایاب در گذشته به عنوان یخچال برای نگهداری مواد غذایی مورد استفاده قرار می گرفت.
- بهار خواببهارخواب فضای بدون سقف است که در معماری خانه های یزد و اغلب شهرهای کویری دیده می شود. بهارخواب در طبقات بالاتر ساخته می شود و بیشتر به عنوان محل خواب در فصول گرم تابستان مورد استفاده قرار می گیرد. تزئینات به کار رفته در بهار خواب از جنس تزئیناتی است که در نمای رو به حیاط به کار می رود.
اجزا سبک معماری یزد
اجزای اصلی خانه های سنتی در یزد کاملا شبیه به یکدیگر است، هر چند ممکن است تفاوت هایی در جزئیات وجود داشته باشد. اما در حالت کلی اصول معماری به کار رفته در خانه های یزدی به شرح زیر است:
مصالح پر کاربرد در معماری خانه های یزد
غالب مصالح به کار رفته در خانه های یزد بومی و سنتی است. عمدتا دیوارها از خشت و گل ساخته شده اند. مهم ترین ویژگی دیوارهای ساخته شده از خشت و گل این است که گرمای بیرون را در طول روز در خود ذخیره می کنند و شب هنگام که هوا سردتر می شود با از دست دادن حرارت باعث تعدیل دمای داخل خانه می شوند.
از طرف دیگر مصالح به کار رفته در نماها و سطوح کاهگل، گچ و سیمگل است. سقف و بام خانه های یزدی نیز از خشت خام و گل ساخته می شوند. البته در کنار خشت و گل که اصلی ترین مصالح مورد استفاده در بناهای یزد است، آجر نیز برای تزئین در کنار تزئینات خشتی مورد استفاده قرار گرفته است.
استفاده از آجرهای نقش دار در بناها از دوره ایلخانی آغاز شد و در دوره قاجار رواج پیدا کرد. از طرف دیگر با توجه به این که زرتشتیان آجر را ترکیبی از چهار عنصر مقدس می دانستند از آن در ساخت خانه هایشان نسبت به دیگران بیشتر استفاده می کردند.
جمع بندی
در این مطلب به معرفی ویژگی معماری خانه های یزد پرداختیم. بناها و آثاری که از گذشته در یزد باقی مانده اند بسیار ارزشمند هستند. نکته قابل توجه در معماری این شهر به وجود آوردن محیطی مناسب برای گذراندن روزهای گرم تابستان است. از طرف دیگر ساختمان ها به گونه ای طراحی می شدند که از نور متناسب در فصول مختلف سال برخوردار باشند.
همچنین استفاده از بام های گنبدی و دیوارهای خشتی باعث تعدیل هوای داخل ساختمان می شود. اگرچه اجزا معماری خانه های سنتی یزد در خانه های امروزی دیده نمی شود اما هنوز هم می توان رنگ و بوی آن ها را در بناهای مدرن این شهر مشاهده کرد. به نظر شما مهم ترین ویژگی معماری یزد چیست؟ چه چیزی سبک معماری یزد را منحصر به فرد کرده است؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.
