سابقه استفاده از شیشه رنگی در معماری بسیار طولانی است. این موضوع در معماری ایران نمود بسیار بیش‌تری دارد. باتوجه‌به حفاری‌های تاریخی و نتایج به‌دست‌آمده از آن‌ها، می‌توان سابقه استفاده از این شیشه‌ها را به هزاره دوم پیش از میلاد مسیح دانست. این کشف‌های تاریخی عموماً مربوط به منطقه چغازنبیل بوده‌اند.
به‌طورکلی اما می‌توان اوج استفاده از شیشه در معماری ایران را به سال‌های بعد از ورود اسلام دانست. دمشق و قاهره در آن زمان‌ها کارگاه‌های بزرگی برای ساخت شیشههای رنگی داشتند و به‌مرور استفاده از آن‌ها در ایران هم رواج پیدا کرد. دوره سلجوقیان در واقع زمانی است که شیشه‌گری و استفاده از شیشههای رنگی در ایران به نقطه اوج و ظرافت خود رسیده بود. از این دوره آثار شیشه‌ای زیادی به‌جای‌مانده که از ظرافت بسیار بالایی برخوردار هستند.
دلایل استفاده از شیشههای رنگی در معماری قدیم ایرانی
باید بدانید که نور و رنگ دو پارامتر مهم و اصلی در معماری ساختمان‌های مختلف هستند. این موضوع به زمان حال محدود نمی‌شود و در ساختمان‌های باستانی به‌جای‌مانده در ایران هم می‌توان به‌خوبی این موضوع را مشاهده کرد. معماران ایرانی از گذشته‌های دور توجه ویژه‌ای به این دو پارامتر اساسی داشتند و به همین دلیل هم استفاده از شیشه های رنگی در معماری ایرانی بسیار رایج شده بود.
1. زیبایی‌شناختی
تکنولوژی درگذشته تا این حد پیشرفته نبود و معماران باید راهی می‌یافتند که ساکنین خانه از تابش مستقیم نور خورشید در امان بمانند. از طرفی نکات زیباشناختی و طراحی ساختمان هم در این مورد باید در نظر گرفته می‌شد. همین موارد کافی بودند تا شیشههای رنگی را تبدیل به بهترین انتخاب برای ساختمان‌های ایرانی کنند.
2. دورکردن حشرات
جالب است بدانید که گذشتگان معتقد بودند که استفاده از شیشه رنگی در خانه باعث می‌شود که حشرات موذی از محیط داخلی خانه دور بمانند. هرچند این موضوع به‌صورت علمی تابه‌حال اثبات نشده است، اما می‌توان تا حد زیادی آن را درست دانست.
3. کنترل انرژی در فصل‌های مختلف
آخرین موردی که باعث شد تا شیشه رنگی در معماری به کار رود، این است که این شیشه‌ها به دلیل رنگی بودنشان می‌توانند در کنترل انرژی خانه تا حد زیادی تأثیر داشته باشند. در فصل‌های گرم، این شیشه از ورود بیش از حد نور جلوگیری می‌کند و در فصل‌های سرد سال هم باعث حفظ گرما خانه خواهد شد.
استفاده از شیشههای رنگی در معماری مدرن
شاید در معماری ایران زمانی بود که استفاده از شیشههای رنگی چندان رواج نداشت و این موضوع به زمان‌های نه‌چندان دور برمی‌گردد. این روزها و در معماری مدرن خانه ایرانی و حتی کشورهای دیگر هم می‌توانید نمونه‌های زیادی از کاربرد این نوع شیشه ببینید.
شاید نحوه استفاده از شیشه‌ها این روزها کمی تفاوت داشته باشد، اما به‌طورکلی بار دیگر این شیشه‌ها بار دیگر توانسته‌اند جای خود را در معماری مدرن پیدا کنند.
شیشه رنگی در معماری مدرن چه کارایی دارد؟
شاید درگذشته از این شیشه‌ها تنها برای پنجره‌ها استفاده می‌شده است، اما در معماری مدرن کارایی این نوع شیشه بسیار گسترده‌تر است. علاوه بر این که می‌توان از آن‌ها برای شیشه پنجره‌ها استفاده کرد، بلکه می‌توان ساختمان‌های زیادی را مشاهده کرد که از شیشه رنگی در بخش‌های مهم نمای بیرونی آن‌ها یا برای طراحی دکوراسیون داخلی استفاده شده است.
میزان استفاده از این نوع شیشه در معماری مدرن شاید چندان زیادی نباشد، اما نمونه‌های زیادی از زیبایی کاربرد آن‌ها می‌توان در طراحی ویلا‌ها یا حتی آپارتمان‌ها شهری مشاهده کرد. یکی از بهترین نمونه از کاربری‌های این شیشه در معماری مدرن، استفاده از آن برای دکوراسیون حمام و سرویس بهداشتی است.
در چه مناطقی عموماً از شیشه رنگی استفاده می‌شود؟
آثار به‌جای‌مانده از ساختمان‌های باستانی و موقعیت مکانی آن‌ها نشان می‌دهد که عموماً از این نوع شیشه در مناطق گرمسیر استفاده می‌شده. جایگاه شیشه رنگی در طراحی مدرن اما کمی گسترده‌تر است و برای استفاده از آن چندان محدودیت مکانی وجود ندارد. بااین‌حال در موارد بسیار زیادی مشاهده می‌شود که شیشههای رنگی برای پنجره ساختمان‌هایی که در مناطق گرمسیر هستند، استفاده می‌شود.
استفاده از شیشههای رنگی در معماری سنتی در کدام شهرها رایج بوده است؟
در معماری سنتی ساختمان‌های ایرانی عموماً از شیشههای رنگی برای درها و پنجره‌های ارسی استفاده می‌شده است. ارسی‌ها در واقع در یا پنجره‌هایی هستند که طراحی مشبک داشته و از سمت بالا باز و بسته می‌شوند. البته که شیشه رنگی برای پنجره‌ها و درهای معمولی هم بسیار استفاده شده است.
استفاده از شیشه رنگی در معماری باستانی ایران بسیار گسترده بود و می‌توان این موضوع را از طریق مشاهده ساختمان‌های به‌جای‌مانده، متوجه شد. این ساختمان‌ها عموماً در شهرهای شیراز، اصفهان، یزد یا کاشان بوده‌اند. البته که در شهرهای دیگر هم از این نوع شیشه برای پنجره‌ها یا درها استفاده می‌شده است، اما شهرهایی که عنوان شدند، بیش‌تر آثار دارای شیشه رنگی را در خود جای‌داده‌اند.
نحوه ساخت شیشههای رنگی
نحوه ساخت شیشههای رنگی با شیشههای معمولی تفاوت زیادی دارد و در این فرایند نیاز به‌دقت، تخصص و تجربه بسیار زیادی خواهد بود. در ادامه می‌توانید مراحل تولید شیشه رنگی را مشاهده کنید.
- مواد اولیه برای تولید این شیشه، سیلیس با درصد خلوص بسیار بالا است. پس در مرحله اول باید سیلیس تهیه شود.
- سدیم کربنات و اکسید کلسیم در این مرحله اضافه می‌شوند تا دمای ساخت شیشه کاهش یابد.
- برای رنگی شدن این شیشه‌ها باید در این مرحله اکسید فلزات به آن اضافه شوند. هر یک از آن‌ها برای ایجاد رنگ خاصی مناسب هستند، برای مثال از سلنیوم برای تولید شیشههای صورتی و قرمز استفاده می‌شود یا از اورانیوم می‌توان برای تولید شیشههای زرد یا سبز فلورسنتی استفاده کرد.
- با استفاده از کورهای صنعتی باید مواد را در ظرف مخصوصی با دمای ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ درجه سانتی‌گراد ذوب کنید. دقت کنید که دمای ذوب باید باتوجه‌به متریال استفاده شدن در ترکیبات شیشه، متفاوت باشد.
- در این مرحله مواد مذاب درون ظرف باید هم زده شوند و برای ازبین‌بردن حباب‌ها باید از موارد مانند کلرید سدیم یا سولفات سدیم استفاده شود.
- با استفاده از دو روش بلویینگ و قالب‌گیری باید مواد مذاب را به شکل نهایی آن‌ها برسانید.
- در نهایت لازم است شیشه تولید شده در مدت‌زمان مشخصی، خنک شود تا دوام و استحکام بیش‌تری پیدا کند.
سخن آخر:
جالب است بدانید شیشه رنگی نه تنها در معماری کاربرد ندارد و این روزها از این نوع شیشه، برای تولید لوازم تزئینی و دکوراتیو هم استفاده می‌شود. زیبایی ظاهری و البته مقاومت بالای این شیشه‌ها از دلایل مهمی هستند که باعث بالارفتن استفاده آن‌ها در معماری مدرن شده‌اند. در انتها هم باید اشاره کنیم که برای تولید این نوع شیشه، نیاز به یک استادکار باتجربه و متخصص خواهد بود؛ چرا که این پروسه نیاز به‌دقت و ظرافت بالایی دارد.
