مهندس ناظر کیست و چه وظایفی دارد؟

به احتمال زیاد تا به حال با تابلوهای ساختمان‌های در حال ساخت بسیاری مواجه شده‌اید که بر روی آن اسمی با عنوان مهندس ناظر درج شده است، اما تا چه حد درباره‌ی معنی این کلمه، تخصص و شرح وظایف مهندس ناظر آشنایی دارید. آیا می‌دانید مهندس ناظر کیست؟ وجود آن تا چه حد در ساختن یک ساختمان ضروری است؟ چه وظایفی  بر عهده‌ی او است و در حین ساختن یک بنا چه اقداماتی را باید کنترل کند؟ تفاوت مهندس ناظر ساختمان با مهندس مجری چیست؟ اگر به دنبال آگاهی یافتن از این موارد هستید خواندن این مطلب را از دست ندهید تا پاسخ تمام این سوالات را بدانید.

مهندس ناظر کیست؟

اما مهندس ناظر کیست؟ مهندس ناظر در حقیقت یک شخص حقیقی یا حقوقی است که در یک و یا حتی چند رشته از رشته‌های ساختمان دارای پروانه‌ی اشتغال به کار در زمینه‌ی نظارت بر ساختمان است. این شخص در اصل با توجه به حیطه‌ی پروانه‌ی کار خود بر اجرای درست عملیات اجرایی یک ساختمان نظارت می‌کند.

مهندسین ناظر عموما به دو صورت مشغول به کار می‌شوند: یا به صورت پیمانی و یا به صورت استخدامی. آن‌‌ها با انواع قراردادهای پیمانکاری و یا مهندسی که با مالک می‌بندند، کار خود را برای نظارت بر روی پروژه‌های ساختمانی شروع می‌کنند. به طور کلی افزایش ایمنی و کنترل کیفی انواع پروژه‌های عمرانی در پروژه‌های مختلف بر عهده‌ی مهندس ناظر ساختمان است.

حیطه‌ی کاری مهندس ناظر به طور کلی در چهار قسمت تقسیم می‌شود:

• نظارت در پروژه‌های معماری
• نظارت در ساخت سازه
• نظارت در اجرای تأسیسات برقی
• نظارت در تأسیسات مکانیکی

انواع پروژه های نظارت ساختمان

تعداد رشته‌های نظارتی تعریف شده در یک پروژه ساختمانی شهری دارای ساختارهای نظارتی مختلفی است. در هر استان یا شهر، نوع ساختار نظارتی حاکم تا حدود زیادی به میزان هماهنگی دستگاه‌های مختلف (شامل: شهرداری، استانداری، نظام مهندسی، شورای شهر، اداره کل راه و شهرسازی و…) با یکدیگر بستگی دارد.

همچنین شرح وظایف مهندس ناظر در هر پروژه‌ای می‌تواند با پروژه‌ای دیگر تفاوت داشته باشد. به عنوان مثال در شهر تهران به دلیل عدم بکارگیری و تعریف نظارت نقشه برداری بنا به رویه بررسی پرونده‌های قضایی عملا شرح وظایف این رشته را ناظران رشته معماری بر عهده دارند.

به طور کلی دسته بندی انواع نظارت بر پروژه‌های ساختمانی به شرح زیر است:

• تک ناظره

توسط ناظر رشته عمران یا معماری (ناظر اصلی پروژه) و ناظر گاز؛

• سه ناظره

توسط ناظر رشته عمران یا معماری (ناظر اصلی پروژه)، ناظر تاسیسات مکانیکی (آبفا) و ناظر تاسیسات برقی (برق اماکن و ناظر گاز)

• چهار ناظره

توسط ناظران چهار رشته عمران، معماری، تاسیسات مکانیکی و برقی به صورتهمزمان و به همراه ناظر گاز

• پنج ناظره

توسط ناظران پنج رشته نقشه برداری عمران، معماری، تاسیسات مکانیکی و برقی به صورت همزمان و به همراه ناظر گاز

• نظارت ترکیبی

به اینصورت که در یک پروژه از هر رشته بیش از یک ناظر مسئولیت پروژه را بر عهده می‌گیرد.

شرح وظایف مهندس ناظر

مهندس ناظر برای اینکه بتواند کار خود را به بهترین نحو انجام دهد، باید در ابتدا به وظایف خود و سپس به وظایف سایر افراد پروژه مانند کارفرما، مهندس طراح، پیمانکار و … مسلط باشد.

همچنین آشنا بودن مهندس ناظر به نهادها و مراجع صنعت ساختمان گزینه‌ای مثبت محسوب می‌شود زیرا می‌تواند در زمان‌های لازم مکاتبات اضطراری را داشته باشند. تعهدات مهندس ناظر ساختمان نیز بسیار حساس می‌باشد.

نظارت مهندس ناظر، از زمان صدور پروانه ساختمان توسط مرجع صدور پروانه، آغازمی‌شود و باید به صورت روزانه و مرتب به محل پروژه سرزده و جهت اطمینان از حسن انجام کار تمام مراحل انجام کار را رصد نماید.

در صورت مشاهده کاستی یا مشکلات ساختمان موارد را به سازنده و مالک اطلاع دهد. مدت پایان کار وی بر روی ساختمان با صدور گواهی پایان کار خاتمه می‌یابد.

تعهدات مهندس ناظر ساختمان

تا اینجا متوجه شدید مهندس ناظر کیست و چه وظایفی دارد، در این قسمت می‌خواهیم بگوییم وظایف مهندس ناظر جنبه کنترلی دارد و در صورت عدم انطباق کارِ در حال اجرا با نقشه‌ها و مشخصات مصوب، الزامات قانونی، مقررات ملی ساختمان و سایر ضوابط لازم الاجرا، مکلفند ضمن تذکر کتبی به سازنده و کارفرما، مراتب را به مرجع صدور پروانه ساختمان اعلام کند.

همچنین بر حسب مورد، درخواست اصلاح یا توقف عملیات اجرائی و الزام سازنده و کارفرما به رعایت ضوابط لازم الاجرا نمایند. مهندس ناظر ساختمان به تنهایی مجاز به اعمال تغییرات در نقشه ها و مشخصات فنی نخواهد بود.

مسئولیت‌‌های مهندس ناظر ساختمان که باید تا اتمام پروژه بر آن‌ها پایبند باشد به شرح زیر است:

• نظارت بر روند انجام کار پروژه بر اساس ضوابط و مقررات اجرایی.
• ارائه‌ی گزارش‌های پیشرفت کار به شهرداری و نظارت کامل بر روی تمام روند پروژه با توجه به پروانه صادر شده.
• معرفی کردن مهندس ناظر دیگر به جای شخص مهندی ناظر فعلی از سوی خود، در صورتی که قصد رفتن به مسافرت بیش از یک ماه کاری را داشته باشد.
• ارائه گزارش مرحله‌ای ناظر و مشخص شدن عدم خلافی پروژه.
• گزارش تخلفات کارفرما و یا مالک پروژه.

مدت زمان مهندس ناظر ساختمان

مهندس ناظر ساختمان تا پایان عمر مفید ساختمانی که در نظارت آن دخیل بوده است مسئولیت دارد. همچنین در برابر کلیه عملیات‌ها و کارهای اجرایی آن نیز مسئول است. در نتیجه مشخص کردن این پارامترها برای یافتن مدت زمان مسئولیت مهندس ناظر ساختمان بسیار اهمیت دارد.

از این رو این شخص باید توانایی نظارت بر روی اجزای مختلف یک ساختمان را به صورت اصولی و حساسیت بالایی نسبت به مصالحی که جهت ساخت آن بنا به کار گرفته می‌شود داشته باشد.

زیرا مصالح ساختمانی با کیفیت می‌تواند عمر مفید ساختمان را تا حدود بسیار زیادی افزایش دهد. این حساسیت‌ ها سبب می‌شود تا احتمال ایجاد مشکل در یک سازه به حداقل برسد.

همچنین در زمان پیش آمدن یک مشکل، مهندس ناظر ساختمان باید بتواند به راحتی از کار خود دفاع کند. به طور کلی مسئولیت‌های مهندس ناظر ساختمان تا پایان عمر مفید یک ساختمان ادامه دارد و این شخص باید جوابگو و پاسخگوی مشکلات پیش آمده باشد. در نتیجه داشتن تعهد، یک نکته بسیار مهم در کار مهندس ناظر ساختمان است.

هر چقدر مهندس ناظر ساختمان از تعهد کاری بالایی برخوردار باشد می‌تواند کیفیت یک سازه را نیز افزایش دهد. همین موضوع سبب می‌شود تا احتمال به وجود آمدن حادثه در یک سازه به حداقل برسد.

فرق مهندس ناظر و مهندس اجرا

مهندس اجرا و مهندس ناظر دو شخص با مسئولیت‌ها و وظایف جداگانه هستند و وجود هر دو نفر در پیش برد اصولی یک ساختمان ضروری است.

مهندس مجری

مهندس مجری ساختمان فردی است حقیقی یا حقوقی که دارای مجوز یا پروانه اشتغال از وزارت مسکن و شهرسازی بوده و به عنوان مجری، تمامی عملیات اجرایی ساختمان را بر عهده دارد.

مهندس مجری نماینده فنی صاحب کار در اجرای ساختمان است و پاسخگوی تمامی مراحل اجرای کار به ناظر یا ناظران و دیگر مراجع کنترل ساختمان خواهد بود.

• اگر نام مهندس مجری در پروانه ساختمانی صوری است، مسئولیت مهندس ناظر در مواردی که نام مجری به صورتصوری در پروانه ساختمانی درج‌شده است باید اعلام شود. چنانچه اسم مهندس مجری در پروانه ساختمانی آمده باشد یعنی اینکه مهندس مجری سرپرست کارگاه است و  مسئولیت‌های ایمنی و حوادث کارگاه بر عهده اوست. البته به شرط آن که ناظر از مالک به طور کتبی تقاضا کرده باشد تا مجری را در کارگاه مستقر کند. در نهایت این تقاضانامه را که مالک هم زیر آن را امضا کرده است ضمیمه یکی از گزارشات کرده و به شهرداری تحویل دهید و قسمت خلاف دارد را علامت بزنید.
• در زمان فعالیت هر دو مجری روی یک ساختمان، اگر در ساختمانی هم ناظر و هم مجری مشغول به فعالیت باشند در هنگام وقوع حوادث، مسئولیت اصلی بر عهده مهندس مجری بوده و سپس در درجه دوم بر عهده‌ی مهندس ناظر است.
• در زمانی که مهندس مجری در حین ساخت ساختمان پای کار نباشد، چنانچه یک ساختمان بر اساس جواز ساختمانی دارای مجری باشد و مجری ذیصلاحی که نام او در پروانه ساختمانی درج شده، در ساختمان حضور نداشته باشد، مهندس ناظر همواره باید در تمامی گزارشات مراحل ساخت و ساز یادداشت کند که مجری ذیصلاح حضور نداشته است و گزینه‌ی «خلاف ندارد» را نیز بزند. با این حال بخش زیادی از حوادث احتمالی کارگاه در صورت بروز بر عهده‌ی مجری خواهد بود.
• در صورت عدم وجود مجری در پروژه‌ی ساختمانی، در این موارد، مهندس ناظر می‌تواند به دلیل عدم تایید صلاحیت پیمانکاران توسط مهندس مجری انجام پروژه‌ی ساختمانی را کنسل کرده و گزینه‌ی خلاف دارد را در گزارش عملکرد ساختمان علامت بزند.
• شرط طراح بودن و محاسبه‌گر بودن مهندس مجری به طور هم زمان، مهندس مجری تنها به شرطی می‌تواند به صورت همزمان هم طراح و هم محاسبه‌گر باشد که طراحی همان ساختمانی را که قرار است اجرا کند خودش انجام داده باشد.

سخن پایانی

با شناخت اینکه مهندس ناظر کیست و چه وظایفی دارد، حال می‌دانیم وجود مهندس ناظر برای پروژه های ساختمانی حائز اهمیت است. مهندس ناظر مسئولیت‌های بسیار مهمی دارد و باید با توجه به شرح وظایف مهندس ناظر به تمام تعهدات خود مسلط باشد تا بتواند سازه های ساختمانی را به بهترین شکل ممکن به اتمام برساند. این امر نیازمند نظارت مستمر و روزانه بر روی پروژه های ساختمانی است تا بتوانند امنیت یک ساختمان را تضمین کنند.